Amortisman hesaplama, işletmelerin sahip olduğu maddi duran varlıkların değer kaybını belirli bir sistematik yöntemle hesaplayarak, bu değer kaybını gider olarak kaydetme işlemidir. Bu makalede, amortisman kavramını, hesaplama yöntemlerini, faydalı ömür kavramını ve amortisman uygulamasıyla ilgili önemli bilgileri detaylı olarak inceleyeceğiz.

Amortisman nedir?

Amortisman, bir işletmenin sahip olduğu maddi duran varlıkların (bina, makine, taşıt, demirbaş vb.) kullanım süreleri boyunca aşınma, yıpranma veya teknolojik eskime nedeniyle uğradıkları değer kaybının, sistematik bir şekilde gider olarak kaydedilmesi işlemidir.

Amortisman uygulaması, işletmelerin finansal tablolarında gerçek durumu yansıtmak ve vergi avantajı sağlamak açısından önemlidir. Amortisman giderleri, işletmenin vergi matrahını azaltarak vergi yükünü hafifletir ve aynı zamanda varlıkların gerçek değerlerinin finansal tablolarda doğru bir şekilde gösterilmesini sağlar.

Amortisman Kavramı Varlık Değeri Faydalı Ömür (Yıl) Normal Amortisman Hızlandırılmış Amortisman Hurda Değer

Amortisman nasıl hesaplanır?

Amortisman hesaplamasında kullanılan başlıca yöntemler şunlardır:

Normal amortisman nasıl hesaplanır?

Normal amortisman (doğrusal amortisman), en yaygın kullanılan amortisman yöntemidir. Bu yöntemde, varlığın amortismana tabi değeri (maliyet değeri - hurda değer) faydalı ömrüne bölünerek her yıl eşit miktarda amortisman ayrılır.

Formül: Yıllık Amortisman Tutarı = (Varlık Değeri - Hurda Değer) / Faydalı Ömür

Örnek: 100.000 TL değerinde, 5 yıl faydalı ömrü olan ve 10.000 TL hurda değeri olan bir makine için yıllık amortisman tutarı: (100.000 TL - 10.000 TL) / 5 = 18.000 TL olacaktır.

Hızlandırılmış amortisman nasıl hesaplanır?

Hızlandırılmış amortisman (azalan bakiyeler yöntemi), varlığın ekonomik ömrünün ilk yıllarında daha fazla, sonraki yıllarda ise giderek azalan miktarlarda amortisman ayrılmasını sağlayan bir yöntemdir. Bu yöntem, teknolojik eskime riski yüksek olan varlıklar için daha uygundur.

Formül: Yıllık Amortisman Tutarı = Kalan Defter Değeri × Amortisman Oranı

Amortisman Oranı = Normal amortisman oranının (1/n) belirli bir katsayı ile (genellikle 2) çarpılmasıyla bulunur.

Örnek: 100.000 TL değerinde, 5 yıl faydalı ömrü olan bir bilgisayar için azalan bakiyeler yöntemine göre amortisman oranı: (1/5) × 2 = %40 olacaktır. İlk yıl amortisman tutarı: 100.000 TL × %40 = 40.000 TL olacaktır.

Fevkalade amortisman nedir?

Fevkalade amortisman, olağanüstü durumlar nedeniyle varlıkların değerinde meydana gelen önemli azalışlar için uygulanan bir amortisman yöntemidir. Doğal afetler, teknolojik gelişmeler veya yasal düzenlemeler gibi nedenlerle varlığın değerinde önemli bir düşüş olduğunda, Maliye Bakanlığı'nın onayıyla uygulanabilir.

Fevkalade amortisman uygulaması için işletmenin Maliye Bakanlığı'na başvurması ve onay alması gerekmektedir. Onay alındıktan sonra, varlığın kalan değeri belirlenen süre içinde amorti edilir.

Amortisman hesaplanırken kayıtlı değere KDV dahil edilir mi?

Hayır, amortisman hesaplamasında varlığın KDV hariç değeri dikkate alınır. İşletmeler, satın aldıkları varlıklar için ödedikleri KDV'yi indirim konusu yapabildikleri için, amortisman hesaplamasında KDV hariç tutar esas alınır. Ancak, KDV'nin indirim konusu yapılamadığı durumlarda (örneğin, KDV'den istisna işletmeler), KDV tutarı varlığın maliyetine dahil edilir ve amortisman bu tutar üzerinden hesaplanır.

Faydalı ömür nedir?

Faydalı ömür, bir varlığın işletme tarafından kullanılabileceği tahmin edilen süredir. Türkiye'de, Maliye Bakanlığı tarafından yayımlanan amortisman listelerinde, çeşitli varlık grupları için belirlenen faydalı ömürler ve amortisman oranları yer almaktadır.

İşletmeler, bu listelerde belirtilen faydalı ömürleri kullanmak zorundadır. Ancak, listelerde yer almayan varlıklar için işletmeler, benzer varlıkların faydalı ömürlerini dikkate alarak veya teknik uzmanların görüşlerine başvurarak faydalı ömür belirleyebilirler.

Bazı yaygın varlık grupları için belirlenen faydalı ömürler şöyledir:

  • Binalar: 50 yıl
  • Makine ve teçhizat: 5-15 yıl
  • Taşıtlar: 5 yıl
  • Demirbaşlar: 5-10 yıl
  • Bilgisayarlar ve yazılımlar: 3-5 yıl

Hangi tür varlıklara amortisman uygulanabilir?

Amortisman, genellikle aşağıdaki özelliklere sahip maddi duran varlıklara uygulanır:

  • İşletme faaliyetlerinde kullanılan
  • Fiziksel bir varlığı olan
  • Faydalı ömrü bir yıldan uzun olan
  • Değeri belirli bir tutarın üzerinde olan (2023 yılı için 2.000 TL)

Amortisman uygulanabilen başlıca varlık grupları şunlardır:

  • Binalar ve yapılar
  • Makine, tesis ve cihazlar
  • Taşıtlar
  • Demirbaşlar
  • Özel maliyetler (kiralanan varlıklar üzerinde yapılan iyileştirmeler)

Aşağıdaki varlıklara ise amortisman uygulanmaz:

  • Arazi ve arsalar (tükenmeyen varlıklar olduğu için)
  • Yapılmakta olan yatırımlar (henüz kullanıma hazır olmadıkları için)
  • Değeri belirli bir tutarın altında olan varlıklar (doğrudan gider yazılabilir)
  • Stoklar ve diğer dönen varlıklar

Kullanılan hesaplama yönteminde değişiklik yapılabilir mi?

Türk vergi mevzuatına göre, bir varlık için seçilen amortisman yöntemi, o varlığın ekonomik ömrü boyunca değiştirilemez. Yani, bir varlık için normal amortisman yöntemi seçildiyse, daha sonra hızlandırılmış amortisman yöntemine geçilemez veya tam tersi.

Ancak, Türkiye Finansal Raporlama Standartları (TFRS) veya Büyük ve Orta Boy İşletmeler için Finansal Raporlama Standardı (BOBİ FRS) uygulayan işletmeler, finansal raporlama amacıyla kullandıkları amortisman yöntemini, varlığın ekonomik faydasının tüketim şeklinde önemli bir değişiklik olması durumunda değiştirebilirler. Bu durumda, değişiklik muhasebe tahminindeki değişiklik olarak kabul edilir ve ileriye dönük olarak uygulanır.

Amortismana tabi maddi duran varlık satılırsa ne olur?

Amortismana tabi bir maddi duran varlık satıldığında, varlığın satış bedeli ile net defter değeri (maliyet değeri - birikmiş amortisman) arasındaki fark, kar veya zarar olarak kaydedilir.

Eğer satış bedeli, net defter değerinden yüksekse, aradaki fark "Duran Varlık Satış Karı" olarak gelir kaydedilir. Eğer satış bedeli, net defter değerinden düşükse, aradaki fark "Duran Varlık Satış Zararı" olarak gider kaydedilir.

Örneğin, maliyet değeri 100.000 TL olan ve 60.000 TL birikmiş amortismanı bulunan bir makine, 50.000 TL'ye satıldığında:

  • Net Defter Değeri = 100.000 TL - 60.000 TL = 40.000 TL
  • Satış Karı = 50.000 TL - 40.000 TL = 10.000 TL

Bu durumda, 10.000 TL "Duran Varlık Satış Karı" olarak gelir kaydedilir.

Yıllara göre amortisman alt sınırı nedir?

Türkiye'de, Vergi Usul Kanunu'na göre, belirli bir tutarın altındaki varlıklar doğrudan gider yazılabilir ve amortisman uygulanması zorunlu değildir. Bu tutar, her yıl yeniden değerleme oranında artırılarak belirlenir.

Son yıllardaki amortisman alt sınırları şöyledir:

  • 2023 yılı için: 2.000 TL
  • 2022 yılı için: 1.500 TL
  • 2021 yılı için: 1.500 TL
  • 2020 yılı için: 1.400 TL
  • 2019 yılı için: 1.200 TL

Bu tutarların altında kalan varlıklar, işletmenin tercihine bağlı olarak ya doğrudan gider yazılabilir ya da aktifleştirilerek amortisman yoluyla giderleştirilebilir.

Not: Bu makaledeki bilgiler genel bilgilendirme amaçlıdır ve finansal tavsiye niteliği taşımaz. Amortisman uygulamaları ile ilgili kararlar almadan önce, güncel mevzuatı incelemeniz ve profesyonel danışmanlık almanız önerilir.